درمان چند جانبه موثرترین شیوه درمان مشکلات یادگیری و بیش فعالی

درمان چند جانبه موثرترین شیوه درمان مشکلات یادگیری و بیش فعالی

مطالعات نشان می دهند موثرترین شیوه درمان مشکلات یادگیری و بیش فعالی درمان چند جانبه است.

درمان مناسب برای بیش‌فعالی/نقص توجه (ADHD) و مشکلات یادگیری (LD) نوعی درمان جامع است که اغلب با عنوان درمان چند جانبه  از آن نام برده می‌شود. مطالعۀ ویژه و اختصاصی که در باب درمان چند جانبۀ ADHD توسط مؤسسۀ ملی سلامت روان(NIMH) صورت گرفته بسیار جالب توجه است. تفاوت قابل توجهی در بهبود کودکانی که از درمان چند جانبه بهره برده بودند نسبت به کودکانی که از درمان‌های ناقص یا نیمه‌کاره استفاده کرده بودند دیده شد.

این روش درمانی موارد زیر را شامل می‌شود:

• آموزش کودک و والدین دربارۀ روش‌های تشخیص و درمان

• تکنیک‌های مدیریت رفتار

• نوروفیدبک و بیوفیدبک

• دارودرمانی

• درمان‌های مکمل: اصلاح رژیم غذایی، موسیقی‌درمانی، بازتوانی شناختی

• برنامه‌های آموزشی و حمایتی در مدرسه

برنامه اصلاح رفتاری چیست؟

با این برنامه، والدین، معلمان و کودک مهارت‌های جدیدی را برای تعامل با یکدیگر می‌آموزند. بزرگسالان می‌آموزند که چطور با تغییر در پاسخ به رفتارهای کودک و نوجوان خود، رفتارهای جدیدی را به آنها بیاموزند.

مداخلات رفتاری بخش مهمی از برنامه درمانی این کودکان محسوب می‌گردند. برنامه اصلاح رفتاری در مورد مشکلات زیر به کودک کمک می‌کند:

• ایجاد مشکل در مدرسه

• مشکلات رفتاری در مدرسه

• مشکلات در برقراری روابط با دوستان و همسالان

• مشکلات با والدین، خواهران و برادران

اصلاح رفتار با آموزش کودک، والدین و معلمان کامل می‌گردد. لازم است که والدین و معلمان  هر دو و همزمان مهارت‌های جدید را به‌کار گیرند تا به بهترین نتیجه دست پیدا کنند. هر دو گروه باید:

• با تعیین هدف شروع کنند، در گام‌های کوچک که کودک بتواند در آنها موفق شود.

• جدیت داشته باشند، حتی در زمان‌ها و مکان‌های مختلف.

• مهارت‌های جدید را در بلند مدت به‌کار گیرند، نه فقط برای چند ماه.

• همواره به‌خاطر داشته باشند که آموزش و یادگیری مهارت‌های جدید زمان می‌برد و کودک کم‌کم پیشرفت می‌کند.

آموزش والدین

والدین مهارت‌های جدید فرزندپروری و چگونگی استفاده از آنها را می‌آموزند. تعیین قوانین و مقررات در خانه، پاداش‌دهی صحیح برای تقویت رفتارهای مناسب و همینطور روش‌های حذف رفتار نامناسب، دادن دستورات واضح و تعامل با کودک در مکان‌های عمومی از جمله مهارت‌هایی است که والدین طی این آموزش‌ها کسب می‌کنند.

آموزش در مدرسه

مدیریت کودکان با مشکلات رفتاری و یادگیری با مدیریت کودکان دیگر در مدرسه متفاوت است. نیازهای این کودکان نیز با بقیه فرق می‌کند. با دیدن آموزش‌های لازم معلمان تکنیک‌هایی را برای حفظ توجه کودک در کلاس، آموزش ریاضیات و دیکته، چگونگی شروع و انجام تکالیف، سازماندهی و برنامه‌ریزی و … به این کودکان یاد می‌گیرد.

آموزش کودک

آموزش کودک شامل دادن آگاهی‌های لازم درباره مشکلات رفتاری و یادگیری او و نیز یادگیری مهارت‌های فردی و اجتماعی جدید است. اکثر این کودکان در برقراری روابط مناسب با گروه همسالان خود مشکلات زیادی دارند. آموزش‌های گروهی در قالب بازی‌ها و فعالیت‌های جمعی به این کودکان، مهارت‌های گوناگونی از قبیل حل مسئله، سازماندهی و برنامه‌ریزی، مدیریت هیجانات، رعایت حقوق دیگران، منتظر شدن، رعایت قوانین، کنترل تکانه و .. را در آنها ایجاد می‌کند که سبب بهبود عزت نفس و تعامل مناسب با همسالان و بزرگسالان می‌گردد.

نوروفیدبک و بیوفیدبک

نوروفیدبک از جمله درمان‌های تناوبی یا جایگزین محسوب می‌گردد. درمان‌ متناوب به هرگونه روش درمانی غیر از دارودرمانی و روش سنتی رفتاردرمانی اطلاق می‌شود که تأثیری مساوی یا بیش از این روش‌ها داشته باشد. امروزه نوروفیدبک جای استفاده طولانی مدت داروها را در کودکان ADHD و LD گرفته است. نوروفیدبک وسیله‌ای است که به تنظیم فعالیت مغز می‌پردازد. از آنجا که فعالیت مغزی در ناحیه پیشانی این کودکان از حد طبیعی کمتر است، نوروفیدبک به آنها کمک می‌کند تا فعالیت این ناحیه از مغز را به سطح طبیعی برسانند. بیوفیدبک نیز از جمله درمانهای شناخته شده برای درمان اضطراب و استرس است که غالبا در این کودکان دیده می‌شود.

دارودرمانی

داروهای محرک بیشترین گروهی هستند که برای کودکان کم‌توجه و تکانشگر استفاده می‌گردند. استفاده از این داروها به افزایش توجه و کاهش رفتارهای تکانشگری می‌انجامد. از آنجا که تأثیر داروها معمولا محدود بوده و در صورت استفاده بلند مدت نیز عوارض به همراه دارند، در مراحل اولیه درمان از آنها استفاده شده و ‌کم‌کم حذف شده یا کاهش می‌یابند.

درمان‌های مکمل

۱- بازتوانی شناختی

با ترکیب و بکارگیری علوم شناختی و فناوری اطلاعات (IT)، روشی برای ارتقاء عملکرد مغز شکل گرفته است که بازتوانی شناختی نام دارد. در این روش، به کمک نرم‌افزارها و بازی‌های کامپیوتری به تمرین و آموزش مهارت‌های جدید مغزی پرداخته می‌شود. تقویت انواع حافظه، بهبود سرعت عمل، پرورش خلاقیت و مهارتهای حل مسئله، افزایش تمرکز و توجه، بهبود مهارتهای تصویرسازی و تجسم فضایی و بسیاری مهارتهای دیگر مربوط به کارکرد مغز از نتایج استفاده از این روش علمی و معتبر است. از جمله کاربردهای روش بازتوانی شناختی در کودکان AD/HD و LD و بویژه بهبود تمرکز و توجه، کنترل رفتارهای تکانشگری و افزایش قدرت یادگیری است.

۲-تغذیه و مکمل‌های غذایی  

استفاده از برخی مواد غذایی و رژیم‌های غذایی خاص به بهبود کارکرد مغز کمک کرده و مشکلات توجهی و یادگیری را کاهش می‌دهند.

۳-بازیها و ورزش 

جالب است بدانید که تمرین‌ها و فعالیت‌های بدنی بر کارکرد مغز تأثیر می‌گذارند. این موضوع پایۀ برخی روش‌های درمانی و بهبود عملکرد مغزی می‌باشد.

۴-اسباب بازی‌ها و وسایل کمکی 

استفاده از برخی تجهیزات ساده ولی مفید به کاهش مشکلات کودکان بیش‌فعال از قبیل مشکلات سازماندهی و مدیریت زمان کمک بسیاری می‌کند. اسباب‌بازی‌ها هم دارای کارکردهای گوناگون هستند، لذا برخی از آنها می‌توانند مهارت‌های لازم را در این کودکان تقویت کنند.

سحر آذرنگ، مهندس پزشکی (سردبیر بخش فنی مهندسی)
مشاور و مجری در حوزه نورومارکتینگ و neuroengineering